eski türkçe ne demek?

Eski Türkçe, Türk yazı dilinin ilk devresidir.¹ Bu devre, Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar devrinin bir bölümü (13. yüzyıla kadar) olmak üzere yaklaşık sekiz asırlık dönemi kapsar. 8. yüzyıldan 13. yüzyıla kadarki dönemdir.²

Özellikler

Eski Türkçe devrindeki Türkçenin bugüne göre birçok farklı yanı vardır. Bunlardan bir kısmı şunlardır:

• "𐰓𐰏𐰇 (edgü >> iyi)": Söz içinde bulunan /d/ sesi zamanla /y/ sesine dönüşmüştür. (Örnek: eder > eđer > eyer; kadgu > kađgu > kaygu > kaygı)
• "𐰋𐰏 (beg > beğ > bey)": Sözlerin sonunda bulunan /g/ sesleri çoklukla /y/ sesine dönüşmüştür.
• "tag" > "dağ": Söz başındaki /t/, Orhun alfabesinde "" ile gösterilen T sesleri Oğuz grubunda ötümlüleşip /d/ sesine dönüşmüştür.

Günümüzde ulaşılabilen en eski Türkçe metin, 687-692 yılları arasında dikilen Çoyr Yazıtı’dır. Bundan sonra giderek çoğalan yazıtlardan en eski tarihliler sırasıyla Hoytu Tamir, Ongin, Köl İç Çor, Altun Tamgan Tarkan, Tonyukuk ve Orhun Yazıtlarıdır.³ Orhun Yazıtları Eski Türkçe devrine aittir ve o devirde yapılmışlardır.⁴

Ağızlar

Eski Türkçede ağız ayrılıklarına ilk metinlerden beri rastlanır. Yine de ağız ayrılıkları büyük olmadığından Eski Türkçe bir bütün olarak görülebilir. İlk ayrılıklara Orhun Yazıtlarında rastlanmaya başlanır. Örneğin birinci tekil kişi için Tonyukuk Yazıtı’nda ben denirken Kül Tigin Yazıtı’nda men denmektedir. Yine, on erig sançtı (on eri öldürdü) ve on eren sançtı (on eri öldürdü (sançmak mızraklamak, mızrağı batırmak anlamındadır) aynı anlamda kullanılmıştır.⁵

Eski Türkçe ağızları Göktürk Ağzı ve Uygur Ağzı olmak üzere iki dalda incelenir.

Göktürk Ağzı

Eski Türkçenin eski yazıları ve Orhun Yazıtları bu ağza girer. Günümüzde kullanılan Türkçeyi büyük ölçüde çağrıştırmaktadır. Teŋri-Tanrı ve Türk (Türük- ve Türk şeklinde) kelimeleri ilk bu döneme ait ünlü Orhun Yazıtları’nda yazılmıştır.

Uygur Ağzı

MS 358’den sonrası Uygur Ağzı olarak adlandırılır. Aslında bu pek kanıtlanmamış olup hâlâ tartışılmaktadır. Mani ve Budist olmak üzere ikiye ayrılır.

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Eski Türkçe Sözlük ve Divânu Lügati't-Türk dizini
• Eski Türkçe üzerine hazırlanmış bir internet sitesi
• Eski Türkçe kullanılarak oluşturulmuş bir internet sitesi
• Türkçe - Eski Türkçe çeviri aracı

Orijinal kaynak: eski türkçe. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul, 2002, s. 14 ↩

2. ↩

3. Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun, Türk Dilİ Tarihi, Akçağ Yayın, Ankara, 2007, s. 128 ↩

4. ↩

5. Fuat Bozkurt, Türklerin Dili, Kapı yyn., 2005, sayfa 124. ↩

Kategoriler